Een overkoepelende metafoor

om de samenhang in het beheer van het concern rijk te bevorderen

Metaforen zijn krachtige hulpmiddelen in de communicatie. Vaak verhelderen zij complexe situaties, bieden deelnemers aan gesprekken die niet helemaal thuis zijn in het dominante jargon een mogelijkheid om aan te haken en mee te denken. En bovendien geven zij allen een opening om in het verlengde van de bestaande situatie verder te denken.

Sport in het algemeen en voetbal in het bijzonder bieden heel veel aanknopingspunten voor metaforen. Iedereen kan er zich al snel een voorstelling van maken. De sportprogramma’s, de talloze analytici die daarin langskomen, voeden dagelijks de vergelijking tussen sportsituaties en het dagelijkse leven. De populariteit laat zich daardoor makkelijk verklaren.

Ook binnen de rijksdienst wordt de sportmetafoor vaak van stal gehaald. Neem bijvoorbeeld “Speel nooit een uitwedstrijd” van Pieter Winsemius. Maar als het gaat om het concern rijk, het beheer ervan, de regie daarbinnen, dan voldoet de sportmetafoor niet. De complexiteit ervan is beduidend groter. Het organiseren van de Olympische Spelen, waarbij gedurende een week of drie verschillende sporttoernooien simultaan worden afgewerkt komt dicht in de buurt. Maar men kan zich afvragen of mensen er voldoende beeld van hebben om met de metafoor mee te kunnen denken. Bovendien komt de onderlinge samenhang en de wederzijdse afhankelijkheid, die binnen het concern rijk tussen de verschillende geledingen bestaat, in een vergelijking met de Olympische Spelen onvoldoende uit de verf.

Het is daarom doelgerichter om bij de rijksorganisatie terug te vallen op één van de oudste verzameling van metaforen die het Nederlandse spraakgebruik kent. Op de metaforen die ontleend zijn aan de scheepvaart. Dat is niet nieuw. De overheid wordt immers vaak gekenschetst als het schip van staat. Al is het niet altijd in een vleiend verband, zoals in de snaakse opmerking van Sir Humphrey in Yes Minister: "The ship of state, Bernard, is the only ship that leaks from the top." En de Nederlandse minister-president heeft ooit gerefereerd aan de VOC-mentaliteit. Het ging hem uiteraard allereerst om de handelsgeest, maar die werd eeuwenlang zodanig succesvol ondersteund door de maritieme superioriteit gepaard gaande aan een enorme drang tot avontuur dat ze in de beleving van velen vaak samenvallen.

In de scheepsmetafoor komt ook, beter dan in die van de Olympische Spelen, de onderlinge samenhang en afhankelijkheid tot uitdrukking. Of er nu wordt gesproken over een groep van schepen, verzameld in een vloot of een konvooi, of over de interne organisatie van een schip altijd is sprake van een grotere of kleinere samenhang en afhankelijkheid. Niemand kan anderen negeren, niemand kan zich aan een zekere gemeenschappelijkheid onttrekken, op straffe van het verbreken van het onderlinge verband van de vloot, de zeewaardigheid van de individuele schepen, danwel de beheersbaarheid ervan in de wisselvalligheid van de elementen die hun kracht er op uit willen oefenen.

Lees verder...