Voogd, je kent maar één PvdA’er van die naam, maar eigenlijk zouden ze allemaal zo moeten heten. Zij weten precies wat goed voor je is. Was het niet Han Lammers die je vertelde dat Amsterdammers liever in Almere of de Markerwaard wonen, dan in de Amsterdamse binnenstad? Is het niet Willem Duisenberg, die zeker weet dat Nederlanders de voorkeur geven aan een extra frisdrankje – bier zal hij bedoelen, maar hij gaat natuurlijk niet onnodig de oude AJC-achterban tegen zich innemen, ook al hebben velen van deze clubs onderhand geleerd hoe je een bierglas moet hanteren – boven een uitbreiding van de gemeenschapsvoorzieningen? En is het niet Hans van den Doel, die het beter acht dat iedereen op de nullijn of eronder gaat zitten, teneinde de geringe economische groei aan een uitbreiding – wat heet uitbreiding in een tijd van bezuinigingen? – Van de gemeenschapsvoorzieningen ten goede te laten komen?

Veel weet je niet van economie – cijfertjes hebben je nooit kunnen boeien – maar de tegenstrijdigheden in de verschillende standpunten zijn je desondanks duidelijk. En daar alle belanghebbende groeperingen via verschillende wegen hun wensen kenbaar kunnen maken, vind je dat niet zo erg. Maar dan zeggen plotsklaps drie vooraanstaande PvdA-economen – Tinbergen, De Galan en, alweer, Van den Doel – dat we weer terug moeten naar de geleide loonpolitiek. Parlement en regering moeten de werknemers enkele jaren op de nullijn houden, dat is – menen zij – voor jou het beste. Geen vrije loononderhandelingen tussen werkgevers en werknemers, die zijn alleen maar schadelijk voor de economie.

Voorzichtig vraag je je af, hoe vrij waren de loononderhandelingen de laatste jaren? Hebben de werknemers soms meer gevraagd dan economisch was verantwoord? Een blik in het huishoudboekje van Jan Modaal leert je dat het allemaal wel meevalt. Hij heeft zich de laatste jaren vrij terughoudend betoond – hij is zich bewust van de moeilijke economische situatie en probeert zijn bijdrage aan de oplossing van de problemen te leveren. De Voogden in de PvdA willen hem nu echter de zeggenschap anders dan het uitbrengen van zijn vierjaarlijkse stem over zijn bijdrage en die van zijn werkgever ontzeggen. Voor zijn eigen bestwil…

Allerlei zaken spelen je door het hoofd: je denkt, associatief denker als je bent, aan Paul Lafargue’s Lof der luiheid en Jan Romeins Dialectiek der vooruitgang. Zouden Tinbergen, De Galan en Van den Doel daar ook wel eens over hebben nagedacht? Je bedoelt, ze vragen om vertrouwen in parlement en regering om iedereen uit de economische moeilijkheden te loodsen. Ze verwachten kennelijk dat de huidige problemen van tijdelijke aard zijn, dat er weer een tijd komt waarin we de buikriem wat losser kunnen maken. Maar kunnen werkloosheid en inflatie tot staan worden gebracht of worden teruggedrongen? Wat moeten we iedereen in godsnaam laten maken?

Onder de huidige omstandigheden kan je op de laatste vraag, daar kan geen twijfel over bestaan, slechts “ja” antwoorden. Een werkloze wordt nog steeds gebrandmerkt als een sociaal onvolwaardige – iemand die geen bijdrage levert aan het productieproces. En zo voelt hij zich zelf ook. Je kan hem en zijn vrouw – want wat moet zij met zo’n zenuwelijer om haar heen? – geen grotere dienst bewijzen dan hem iets om handen te geven. Maar nogmaals wat moeten we hem laten doen?

In de jaren vijftig en zestig was het bon ton om flink af te geven op de grote concerns. Unilever maakte – en doet dat nog – zesendertig wasmiddelen; je vergist je, zesendertig verpakkingen voor één en hetzelfde wasmiddel. Philips vertikte het – zo heette het – om een eeuwigdurende gloeilamp te maken. Enkel en alleen om de winst te maximaliseren. Enkel en alleen om de winst te maximaliseren? Je weet nu wel beter: de gehele Nederlandse economie draait op de productie van wegwerpproducten. Om iedereen aan het werk te houden. Een auto moet je na twee jaar inruilen, want de autofabrieken moeten blijven draaien. Je zal maar zwijgen over de wapenindustrie: iedereen is het eens over haar heilzame werking op de economie. Nu weet je ook dat het niet altijd even goed gaat. De nylonkous bijvoorbeeld, met of zonder naad, maar nooit laddervrij, leek een prachtproduct: de halve wereldbevolking was een potentiële koopster van dit uiterst kwetsbare product. Grote omzet leek verzekerd en daarmee werk voor velen, totdat het betreffende deel van de wereldbevolking het liet afweten. Zij liet haar voorkeur uitgaan naar de jeans. Gevolg: teruggang van de productie en het aantal arbeidsplaatsen, sluiting van fabrieken, werkloosheid.

Het scheppen van werkgelegenheid, iedereen vraagt erom. Je hebt echter je twijfels, temeer daar de bestaande werkgelegenheid in feite verkapte werkverschaffing is. Van een ander gezichtspunt ziet die werkgelegenheid er trouwens ook al niet gezond uit. Enige jaren terug heb je de Angola-koffie geboycot om de bevrijdingsbeweging in Angola te steunen. Dank zij deze hulp hebben de Portugezen het veld moeten ruimen. Jij blij. Jij blij? Je mag nu wel weer Angola-koffie drinken – eigenlijk moet je het drinken, want je hulp is nog steeds nodig – maar je verwacht dat ze op niet al te lange termijn de koffieprijs omhoog zullen gooien en de koffie in eigen land willen bewerken. Aan de gevolgen voor de werkgelegenheid bij Douwe Egberts durf je niet te denken. Tinbergen zal zich over een dergelijke ontwikkeling niet al te druk maken. Je herinnert je nog goed, dat hij eens zei dat de Nederlandse textielindustrie maar naar Tunesië moest worden geplaatst. Alleen vraag je je nu af, hoe groot hij de mogelijkheden acht om de economische problemen op te lossen.

De Voogden van de PvdA – je bent ervan overtuigd dat ze, op een enkele carrièrist na, het beste met je voor hebben. Maar je wilt er toch wel bij zijn en je wilt toch wel worden gehoord, als ze gaan beraadslagen en besluiten nemen over jouw toekomst. De huidige economische problemen, het is je duidelijk, zijn niet opgelost met het voor enige tijd aanhalen van de buikruim. En daarom moeten de inspraakmogelijkheden, volgens je eigen bescheiden mening, niet worden verminderd, maar juist uitgebreid. Dat de wet van de remmende voorsprong daardoor in werking kan treden, neem je op de koop toe. Ach, eigenlijk werkt die allang…

(Eerder gepubliceerd in Folia Civitatis nr. 27 van 27 maart 1976)