|
21 - Veenbrand
Er woedt een veenbrand in de samenleving. Onderzoeker Maurice de Hond mag
die graag in kaart brengen. Half april vatte hij de stem van Nederland twee jaar
na ‘Fortuyn’ aldus samen: twijfel aan het democratische gehalte, onvrede over de
publieke dienstverlening, geen vertrouwen in de politieke leiders, kansen voor
nieuwe partijen en Europa als Verweggistan.
Pak de uitslag van de verkiezingen voor het Europees Parlement er even bij.
De conclusie kan niet anders zijn dan dat de veenbrand nog steeds voortwoedt. De
opkomst mag dan wat hoger zijn dan de vorige keer, voor ruim zestig procent is
Europa nog ver weg. Of is het democratische gehalte niet echt zichtbaar. De wel
stemmende veertig procent zou bij Tweede Kamerverkiezingen een einde hebben
gemaakt aan het zittende kabinet. Waarmee een gering vertrouwen blijkt in de
politieke leiders van de coalitiepartijen. En met twee zetels voor klokkenluider
Paul van Buitenen geeft zij aan dat een nieuwe partij met een charismatische
leider inderdaad grote kansen heeft. Tegen deze achtergrond stapt CDA’s sterke
man in Rotterdam, Sjaak van der Tak, als wethouder op. De hitte van de strijd in
een grote stad verlaat hij voor een plekje in de bestuurlijke luwte van de
nieuwgevormde gemeente Westland. Ik ben verbijsterd.
Ik besef dat ik misschien erg kort door de bocht ga. Maar soms ben ik ook
maar gewoon burger. Die ziet ook geen verschil tussen de ene overheid of de
andere, tussen politiek of ambtenarij. Van der Tak heeft in Rotterdam het CDA
aan de Fortuyn-beweging gekoppeld. Daarmee de grondslagleggende voor de
verkiezingsoverwinning van zijn partij bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2002.
Het aloude ‘geen woorden maar daden’ is mede door hem vertaald in ‘zeggen wat je
doet, doen wat je zegt’. Onder zijn leiding is er een bestuurlijk akkoord tot
stand gekomen met doelen waarop het College van Burgemeester en Wethouders later
mocht worden afgerekend. Van der Tak heeft zijn landelijke bekendheid vergroot
met een beleid om de vestiging van sociaalzwakke immigranten tegen te mogen
gaan; het metselen van een muur rondom Rotterdam. Hij is kortom het boegbeeld
van de nieuwe Rotterdamse politiek. Maar na nauwelijks twee jaar geeft hij zijn
missie op. Kringen om hem heen zouden hem hebben aangemoedigd zijn talenten op
Westland los te laten. Wat zijn dat voor mensen? In ieder geval hechten zij
weinig waarde aan het opbouwen van vertrouwen in politieke leiders.
Er zit geen stabiliteit in de politiek-maatschappelijke verhoudingen. Een
continue ‘concerted action’ van politici en ambtenarij is nodig om daarin
verandering te brengen. Kluitjesvoetbal is aandoenlijk zolang het om de jongste
pupillen gaat. Maar op het professionele niveau waarop de overheid moet
presteren is het onaanvaardbaar. Toeschouwers willen herkenbare patronen, willen
spelverdelers zien die de lijnen uitzetten. Als die zich aandienen willen zij
daarin wel wat vertrouwen investeren. De bereidheid daartoe wordt er natuurlijk
niet groter op als in bestuurlijke kringen clubtrouw niet meer tot de normen en
waarden wordt gerekend. In ieder geval krijgen we zo de veenbrand nooit onder
controle.
Daan Vorán
(eerder gepubliceerd in de Haagsche Courant van 17 juni 2004)
22 - Secretarissen-Generaal
Het SG-beraad heeft zijn maagdelijkheid verloren. Onlangs is uit dit
eerbiedwaardige college van de allerhoogste top van de ambtenarij, het overleg
van de secretarissen-generaal, gelekt. Geen voorlichter in de buurt, geen
ambtelijke ondersteuning die al jaren telefoonnummers van journalisten in de
binnenzak van colbertje of mantelpakje heeft branden… eens te meer blijkt dat
het schip van staat het enige schip is dat lekt van de top. Welkom in de club
moet menig politicus tegen de enige echte topambtenaren hebben gezegd.
Is het erg? In dit geval zeker niet. Het ging over de aansturing van ZBO’s,
de zelfstandige bestuursorganen. Door oud-D66-staatssecretaris Jacob Kohnstam is
er een rapport over uit gebracht. De strekking ervan is alle ZBO’s weer onder de
aansturing van het kabinet te brengen. Ministers worden nu met enige regelmaat
naar de Kamer geroepen om zich te verantwoorden over het beleid van die ZBO’s,
maar moeten dan vaak de handen ten hemel heffen, omdat ze er eigenlijk niets
over te zeggen hebben. Het kabinet heeft nog geen standpunt, de SG’s beraden
zich er ook nog op en nu is dus bekend geworden dat ze het onderling niet eens
zijn. Maar is dat gek? Die ZBO’s zijn jaren geleden bestuurlijk wel onder één
noemer gebracht, maar er zijn er geen twee gelijk. NRC-Handelsblad heeft ze de
afgelopen maanden geportretteerd: De Nederlandsche Bank, Staatsbosbeheer, het
Kadaster, het UWV. Allemaal hebben ze iets unieks, de quango’s, de
quasi-non-governmental-organisations. Die moet je niet allemaal in één en
dezelfde politiek-bestuurlijke relatie willen brengen. Tenzij ministers liever
hun bed in het Logement van de Tweede Kamer opslaan.
Het onderwerp leent zich uitstekend voor een open debat tussen politici en
ambtenarij, maar in het bijzonder tussen ambtenaren onderling. De wijsheid laat
zich niet vinden in achterkamertjes. Dat brengt me op het onderwerp waar ik het
eigenlijk over wil hebben. In de bezuinigingen van de laatste twee jaar
sneuvelen de bladen waarin een dergelijk debat zou kunnen worden gevoerd.
Management & Bestuur, Politiek & Management, bladen over
Overheidsfinanciën, Pluche - waaraan we een prachtige novelle over de Haagse
tramtunnel hebben te danken - ze hebben het hoofd al in de schoot geworpen of
staan op het punt dat te doen. Collectieve abonnementen, waarop die bladen
steunden, zijn opgezegd. Veel communicatie vindt plaats via websites, e-zines en
dergelijke. Hele nuttige voorzieningen, die de informatie-uitwisseling op
projectniveau enorm versnellen, maar die niet direct passen bij de reflectie en
de botsing der meningen over de grote veranderingen in de rijksdienst. Het
project Andere Overheid, van minister De Graaf, vergt geen departementale
aanpak, maar een intensieve gedachtewisseling tussen alle departementen. De
relatie met de ZBO’s moet niet vanuit ieder departement afzonderlijk worden
bekeken.
Er zijn SG’s die op zoek willen naar het lek. Ik mag hopen dat ze hun energie
beter gaan besteden. Zoeken naar een platform waar zij – en wij! – verstandig
met elkaar kunnen praten over de grote bewegingen binnen de ambtenarij. Ik weet
zeker dat de Haagsche Courant de ruimte naast deze column daarvoor ter
beschikking wil stellen.
Daan Vorán
(eerder gepubliceerd in de Haagsche Courant van 9
september 2004) |
 |
23 - Den Haag Wereldstad
‘Den Haag’ is even onbereikbaar. Tenminste als u het via de digitale
snelweg probeert. Al vanaf het weekend blokkeert een hacker de toegang tot
www.regering.nl en
www.overheid.nl. Mijn
digitale dagblad Webwereld meldt dat het gaat om een tiener uit Breda, die de
beheerder zou zijn van www.0x1fe.org en het irc-netwerk elitezone.net. Heb
getracht daarop in te loggen. Helaas zonder resultaat, zodat ik u niet meer over
zijn achtergronden kan vertellen. Twee verhalen over bereikbaarheid buitelen nu
door mijn hoofd. Over de bereikbaarheid van het overheidscentrum over de weg. En
over de pogingen van de overheid zelve om de samenleving te bereiken. Aan beide
schort het een en ander.
Den Haag wil een wereldcentrum zijn. De stad doet zijn uiterste best
ministeries te huisvesten. VWS kwam van Rijswijk terug naar het Muzenplein. OCW
van Zoetermeer naar de Rijnstraat. Intussen worden er ook verwoede pogingen
gedaan internationale instellingen te werven. Zoals het Internationaal Strafhof.
Maar de infrastructuur blijft daar mijlen bij achter. Die ministeries staan
weliswaar rondom het Centraal Station, maar ik ben een jaar geleden uit
frustratie over de onbetrouwbaarheid van de spoorverbinding weer in de auto
gestapt. Of je er nu ’s ochtends van deur tot deur 5 à 6 kwartier over doet met
de auto of met de trein, dan weet ik het wel. Want ’s avonds is het met de trein
ook zo lang. Terwijl ik met de auto binnen drie kwartier thuis ben. Maar de
gemeente Den Haag wil de autorijders geloof ik weer de trein in jagen. Probeer
’s ochtends maar via de Benoordenhoutseweg het centrum in te komen. Door
werkzaamheden bij de kruising met de Van Alkemadelaan is er geen doorkomen aan.
En als er dan een Europese ministersconferentie is in het Kurhaus dan komt het
verkeer helemaal tot stilstand. Met als enig amusement de donkere limousines die
onder motorescorte voorbijschieten… Probeer geen alternatieve route, want via de
Bezuidenhoutseweg is de entree van de stad net zo’n ramp. En over de situatie
rondom de Amerikaanse ambassade zeg ik maar niets meer. Den Haag, de stad, moet
wat aan zijn bereikbaarheid doen.
Enkele jaren geleden dreigden jongeren enkele ministeries met sms-jes te
bombarderen. Aanleiding was de veiling van radiofrequenties. Radio 538 en Sky
Radio hadden hen daartoe aangemoedigd. De oproep was niet zo succesvol als de
hacking nu. ‘Den Haag’ bleef bereikbaar. Wat destijds opviel was dat de
betrokken staatssecretarissen via Den Haag Vandaag en het Journaal de jongeren
probeerden te kalmeren. Ze moesten natuurlijk bij de betrokken radiostations
zijn. Nu mochten ze hopen op zijn best enkele ouders van die jongeren te
bereiken.
In de ophef rondom de demonstratie van vorige week zaterdag op het
Museumplein is vaak opgemerkt dat de regering zijn boodschap beter moet
uitdragen. Daar zit iets in. Het kabinet heeft – net als bij de radioveilingen –
de goede golflengte nog niet gevonden. Maar als je door hackers de mond wordt
gesnoerd dan komt er natuurlijk nooit iets van. Den Haag moet wel bereikbaar
blijven. Ook langs de digitale weg,
Daan Vorán
(eerder gepubliceerd in de Haagsche Coiurant van 8 oktober 2004)
24 - Breekijzer
Buiten de mensen die de kânkâh-koren van FC Den Haag-supporters
vergoeilijken en menen dat de club daar eigenlijk niet voor gestraft kan worden,
ken ik geen merkwaardiger persoonlijkheid dan Pieter Storms. Het voormalige
onverschrokken breekijzer tegen bureaucratisch onrecht is nu bezig met een
serietje waarin hij autoriteiten wil dwingen verontschuldigingen aan te bieden
aan mensen die onlangs de gunsten die ze zichzelf ten koste van medeburgers
hadden toegeëigend, zijn kwijt geraakt. Of Joop Wijn niet een bloemetje moet
aanbieden aan de bewoners van het Maastrichtse woonwagenkamp Vinkenslag voor het
onrecht dat hen is aangedaan. Hoe kan iemand de weg kwijt raken.
Aanvankelijk wilde ik het hier hebben over bekeerlingen. Over mensen die
roomser zijn dan de paus, plus royaliste que le roi. Over het fanatisme
dat ze in hun geloofsbeleving aan de dag leggen. Van huis uit heb ik iets tegen
hen. Mijn moeder zei vaak misprijzend over hen: ze bidden Onze Lieve Heer van
het kruis. Maar dan wordt Theo van Gogh door een extremist vermoord. Een
gebeurtenis die evenveel afschuw als machteloosheid oproept. Want hoe was de
moord te voorkomen? Hoe wordt een volgende moordenaar tijdig gestopt? Ik hoor
radicale opvattingen. De vrijheid van meningsuiting is vermoord! Ik wil niet
meer wonen in een land waar dit gebeurt! Het roer moet om! Maar is er wel een
radicale oplossing?
Alle radicaliteit suggereert iets van een collectieve verantwoordelijkheid
voor de moord op Van Gogh. Met elkaar hebben we een sfeer gecreëerd waarin
moorddadige types worden aangemoedigd. En vooral de politiek, de regering in het
bijzonder, heeft er onvoldoende aangedaan om hen in de gaten te houden en tijdig
te stoppen. Ik werp dergelijke redeneringen verre van mij. Buiten de man die op
heterdaad is betrapt bij het afvuren van de fatale schoten is er niemand anders
verantwoordelijk. Hij heeft de persoon Van Gogh vermoord, niet onze vrijheid van
meningsuiting. En van het kabinet had weinig meer kunnen worden verwacht dan het
heeft gedaan.
Ik ben meer van de consequente lijn. Als we elkaar aanspreken op de naleving
van de afspraken die er zijn, is er geen nieuwe regelgeving nodig. Je zal het er
wel naar gemaakt hebben, is een andere les van mijn moeder, als ik op school
strafwerk had opgelopen. Mijn beroep op de kennelijke onredelijkheid van de
straf vond bij haar zelden gehoor. En ze zou al helemaal niet à la Pieter Storms
naar de onderwijzer lopen en eisen dat hij zijn verontschuldigingen aanbiedt
voor de absurde belediging die haar zoon is aangedaan. Zij steunde het gezag,
zoals het hoort.
Ik was nooit extreem links. Voel me niet verantwoordelijk voor het extreme
gedogen, noch voor de verlammende politieke correctheid, die hier een hoge
vlucht hebben genomen. Ben dan ook niet van plan met de nieuwe wolven in het bos
mee te huilen, meedogenloos rechts te worden en me over te geven aan een
respectloze politieke incorrectheid. Theo van Gogh is dood, de dader moet worden
gestraft, het recht moet zijn loop krijgen. Maar laten we er voor waken elkaar
te beschuldigen en de overheid van falen te betichten. Het zal de weerbaarheid
van de samenleving niet vergroten noch gevoelens van machteloosheid
beperken.
Daan Vorán
(eerder gepubliceerd in de Haagsche Courant van 4 november
2004) |
